Tην πρόταση να αναλάβει ο δήμος τη δημιουργία στην Επανομή, ενός Μουσείου ή ενός Ιστορικού Αρχείου που θα ασχολείται με την πλούσια ιστορίας της περιοχής του Θερμαϊκού, διατύπωσε ο δημοσιογράφος, συγγραφέας και δημοτικός σύμβουλος, Σπύρος Κουζινόπουλος, μιλώντας στην εκδήλωση που οργάνωσαν το ΔΗΠΠΑΚΥΘ και η τοπική κοινότητα Επανομής για την επέτειο των 70 χρόνων από το Μπλόκο της Επανομής.
«Οι άνθρωποι φεύγουν και δυστυχώς μαζί τους σβήνουν όχι μόνο προσωπικές μαρτυρίες, αλλά και πολύτιμο, ανεκτίμητης αξίας αρχειακό υλικό. Καταστρέφονται, χάνονται φωτογραφίες, έγγραφα, ντοκουμέντα, τα οποία έχουμε χρέος να τα συγκεντρώσουμε, να τα διαφυλάξουμε και να τα παραδώσουμε στις νεότερες γενιές, για να γνωρίζουν την ιστορία του τόπου τους. Για να τιμούν τους προγόνους τους και ιδιαίτερα όσους αγωνίστηκαν για τα μέγιστα αγαθά της Δημοκρατίας, της Εθνικής Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας, όπως τους τιμήσαμε κι εμείς σήμερα», υπογράμμισε ο Σπ. Κουζινόπουλος στο κατάμεστο από κόσμο δημοτικό θέατρο της Επανομής.
Κάνοντας μία σύντομη διαδρομή στην ιστορία της περιοχής, ο ομιλητής αναφέρθηκε στη συμμετοχή των Επανομιτών στην Επανάσταση του 1821 στη Μακεδονία με ένα τμήμα 120 ανδρών υπό τον Εμμανουήλ Παπά, καθώς επίσης την προσφορά στον Μακεδονικό Αγώνα, αλλά στη συνέχεια και τους μεγάλους αγροτικούς αγώνες που εκδηλώθηκαν στην Επανομή. Καθώς εδώ δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 1919, από 48 ιδρυτικά μέλη, ένα από τα πρώτα αγροτοκτηνοτροφικά σωματεία της χώρας, ο Σύνδεσμος Κτηνοτρόφων Επανομής, με πρόεδρο τον Πολύζο Κατάκαλο. Και λίγους μήνες αργότερα ο Αγροτικός Πολιτικός Σύνδεσμος Επανομής από 56 ιδρυτικά μέλη που γρήγορα έγιναν 137. Πρόεδρος εκλέχθηκε ο Δημήτριος Σαμαράς και γραμματέας ο Χρήστος Γραμμένος.
Αναφερόμενος στην περίοδο της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης, ο Σπ. Κουζινόπουλος επισήμανε ότι η περιοχή του Θερμαϊκού, πλήρωσε δυστυχώς κι αυτή φόρο αίματος στους χιτλερικούς, αν και λιγότερο συγκριτικά με άλλες περιοχές της χώρας.
Οι εκτελέσεις στην περιοχή του Θερμαϊκού
Όπως προκύπτει από την έρευνα που έκαναν οι ιστορικοί Βασίλης Γούναρης και Πέτρος Παπαπολυβίου στα αρχεία του Ληξιαρχείου Θεσσαλονίκης και του Νεκροταφείου της Ευαγγελίστριας, εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς με απόφαση στρατοδικείου, στις 24 Σεπτεμβρίου 1941, με την κατηγορία της κατοχής όπλων, οι αγρότες από την Κερασιά Κωνσταντίνος Κλασίδης και Στέφανος Χριστοφορίδης.
Επίσης, εκτελέστηκαν στις 29 Μαρτίου 1943 στους Νέους Επιβάτες οι νεαροί Εβραίοι Μωυσής Ερρέρα, Ισαάκ Αφίας και ο Ισουά Κοένκα. Όπως έγραψε μετά την απελευθέρωση η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Ελευθερία, οι τρεις νέοι ηλικίας 20-23 χρόνων, δολοφονήθηκαν μαζί με άλλους πέντε ομοδόξους τους από ένα γερμανικό απόσπασμα, επικεφαλής του οποίου ήταν ο διαβόητος για τη σκληρότητά του συνεργάτης των Ναζί, Βιτάλ Χασόν.
Πρέπει ακόμη να θυμηθούμε τον Γραμματέα της ΕΠΟΝ Νέων Επιβατών, Γιάννη Κοκόζη, ηλικίας μόλις 22 ετών, που δολοφονήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1944, σε επιδρομή που έκαναν στο χωριό Γερμανοί και ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους.
Στις 6 Ιουνίου 1944, οι Ναζί κατακτητές είχαν διαπράξει ένα φοβερό ομαδικό έγκλημα: Πήραν από το στρατόπεδο του «Παύλου Μελά» 101 ομήρους και τους εκτέλεσαν στην περιοχή των Διαβατών. Μεταξύ των εκτελεσμένων, συμπεριλαμβάνονταν και ο 25χρονος ιδιωτικός υπάλληλος από το Αγγελοχώρι Θεσσαλονίκης, Δημήτριος Γουτσούτσης.
Στους πατριώτες που εκτελέστηκαν από τους χιτλερικούς κατακτητές, κορυφαία περίπτωση ήταν του ήρωα της Αντίστασης, Απόστολου Βαζάκα από τη Νέα Μηχανιώνα, που τον δολοφόνησαν οι Γερμανοί, τον τελευταίο χρόνο της κατοχής, όταν προσπάθησε να οργανώσει τη λιποταξία και την αποστολή στα τμήματα του ΕΛΑΣ, στο Χορτιάτη, των ανδρών μιας διμοιρίας Τουρκεστάνων που είχαν στρατοπεδεύσει λίγο πάνω από τα κοιμητήρια της Νέας Μηχανιώνας και πρόσφεραν βοηθητικές υπηρεσίες στους Γερμανούς.
Το Μπλόκο
Με βάση στοιχεία που για πρώτη φορά έρχονται στο φως, ο Σπ. Κουζινόπουλος αναφέρθηκε στη μεγάλη συνεισφορά των κατοίκων του Θερμαϊκού στον αγώνα του ΕΑΜ και των άλλων εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων για την αποτίναξη της χιτλερικής σκλαβιάς. Η πλειοψηφία του κόσμου στην περιοχή, είτε ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ, είτε βοηθούσαν τον αγώνα ηθικά και υλικά με τρόφιμα, ιματισμό και άλλα εφόδια, τα οποία στη συνέχεια προωθούνταν στους αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Χορτιάτη, μέσω ενός διαμετακομιστικού σταθμού που λειτουργούσε μυστικά στο Κάτω Σχολάρι.
Αυτή η μεγάλη συνεισφορά των κατοίκων, καταδόθηκε στους κατακτητές οι οποίοι τα ξημερώματα της 7ης Αυγούστου κύκλωσαν την Επανομή, υποχρέωσαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Εκεί συνέλαβαν 22 άτομα, με βάση ονομαστική κατάσταση που είχαν από την περίοδο ακόμη της δικτατορίας Μεταξά, επειδή ήταν γνωστοί αριστεροί, επιβιβάζοντάς τους σε φορτηγό αυτοκίνητο για αν τους μεταφέρουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του «Παύλου Μελά». Ενώ άλλους 273 άνδρες, ηλικίας από 16 έως 40 ετών, τους οδήγησαν πεζούς στο ίδιο στρατόπεδο, μετά από δεκάωρη πορεία μέσα στο κατακαλόκαιρο, με καύσωνα που άγγιζε τους 40 βαθμούς, διψασμένους στο ίδιο στρατόπεδο.
Εκεί, υποβλήθηκαν όλοι σε εξαντλητικές ανακρίσεις, πολλές φορές με ξυλοδαρμό και βασανιστήρια, για να αποκαλύψουν ποιοι από τους συγχωριανούς τους στην Επανομή εφοδίαζαν τους αντάρτες με τρόφιμα. Όμως, κανείς δεν λύγισε, κρατώντας ερμητικά κλειστά τα στόματα, όπως από την αρχή είχαν όλοι δεσμευτεί.
Τελικά, μετά από δεκαήμερη φυλάκιση τους άφησαν ελεύθερους, κάτω από την απαίτηση του Γερμανού ταγματάρχη Μούνγκ, υπεύθυνου των μεγάλων οχυρωματικών έργων που κατασκευάζονταν στην παραλία της Επανομής για ενδεχόμενη συμμαχική απόβαση, καθώς στο σύνολό τους σχεδόν εργάζονταν στα έργα αυτά. Ενώ 15 από αυτούς, ενδεχομένως και έναν-δύο ακόμη, τους οδήγησαν με βαγόνια μεταφοράς ζώων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, στη Γερμανία.
Εκεί, βίωσαν επί ένα ακριβώς έτος, απίστευτες καταστάσεις, με φοβερή πείνα, απάνθρωπες στερήσεις, αρρώστιες και άλλες κακουχίες, εξ αιτίας των οποίων πέθαιναν καθημερινά δεκάδες συγκρατούμενοί τους. Οι ίδιοι, επέστρεψαν στην Ελλάδα στις 24 Αυγούστου 1945 σκελετωμένοι, καταβεβλημένοι, άρρωστοι, έχοντας σημαδευτεί ανεπανόρθωτα από την απανθρωπιά που έζησαν στα χέρια των χιτλερικών δημίων τους. Χωρίς να χάσουν όμως την αγάπη τους για την πατρίδα και κυρίως, δίχως να απολέσουν την αγωνιστικότητα που τους διέκρινε και την ανθρωπιά τους.
Ήταν κατά αλφαβητική σειρά οι:
Σωτήρης Αυγερινός, Μαγδαληνή Αυγερινού, Πέτρος Γαβαλιάτσης, Μόσχος Γεροβασιλείου, Γιάννης Γιοβάνης, Σταύρος Δασκαλόπουλος, Παναγιώτης Καράνος, Κώστας Λακερίδης, Βασίλης Λέμπερος, Παναγιώτης Λέμπερος, Δημήτριος Λυκεσάς, Δημήτρης Μπάκας, Σταύρος Σιαφλιάκης, Θεόδωρος Τσιρώνας, Θωμαή Χαλκιά.
«Δυστυχώς», κατέληξε ο Σπύρος Κουζινόπουλος, «η νέα γενιά, διδάσκεται ελάχιστα έως τίποτα στα σχολεία για την μαύρη περίοδο της ναζιστικής Κατοχής και την εποποιϊα της Εθνικής Αντίστασης. Και σημαντικά γεγονότα όπως το Μπλόκο της Επανομής και η ταλαιπωρία των κατοίκων της από τους Ναζί, περνάνε στα «ψιλά». Χωρίς την παραμικρή αναφορά από την επίσημη Πολιτεία στα σχολικά βιβλία. Αυτή η προσπάθεια λήθης, αυτός ο ιστορικός σκοταδισμός, είναι που στέρησαν από το λαό μας και κυρίως από τη νέα γενιά την απαραίτητη γνώση του παρελθόντος. Έτσι, ας μην απορούμε που βρέθηκαν θιασώτες του ναζισμού στη σημερινή εποχή».
Ο ιστορικός Θεοδόσης Τσιρώνης
Λίγο νωρίτερα, ο ιστορικός Θεοδόσης Τσιρώνης, με βάση τα αρχεία των κοινοτήτων Επανομής και Νέας Μηχανιώνας, παρουσίασε στοιχεία για τη βοήθεια που προσέφεραν οι Επανομίτες στους αγωνιζόμενους στα αλβανικά βουνά στρατιώτες μας, για την απόκρουση της φασιστικής εισβολής, με τη συγκέντρωση μάλλινων ειδών. Αλλά επίσης και για την έμπρακτη συμπαράσταση σε πολλές οικογένειες Θεσσαλονικέων, οι οποίοι για να αποφύγουν τις συνέπειες των συνεχών Ιταλικών αεροπορικών βομβαρδισμών, είχαν καταφύγει στην Επανομή για να γλυτώσουν. Τις οικογένειες αυτές οι ντόπιοι όχι μόνο τις στέγασαν στα σπίτια τους, αλλά τις τάϊζαν κιόλας.
Ακόμη, με βάση τα ίδια αρχεία, ο Θ.Τσιρώνης αναφέρθηκε και στις πιέσεις που ασκούσαν οι κατακτητές προς τις δύο κοινότητες, ώστε να αναλάβουν οι κάτοικοι τα έξοδα διατροφής των πολυάριθμων γερμανικών στρατιωτικών τμημάτων που βρισκόταν στην περιοχή, αλλά επίσης και της κατασκευής ή συντήρησης των εγκαταστάσεών τους. Με συνέπεια οι κοινότητες να αναγκαστούν να επιβάλουν πρόσθετη φορολογία στον πληθυσμό.
Αναφερόμενος στις συνθήκες που επικρατούσαν στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά», όπου οδηγήθηκαν και φυλακίστηκαν οι 300 Επανομίτες, ο ομιλητής υπογράμμισε ότι οι κρατούμενοι αυτού του φοβερού στρατοπέδου, είτε αποτελούσαν δεξαμενές για εκτελέσεις ως αντίποινα για τη δράση των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων, είτε αποστέλλονταν στη Γερμανία. Για να προσθέσει:
«Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων, τόσο στην Εγκληματική Φυλακή, όσο και στο «Ντούλακ 183», που συστεγάζονταν στο στρατόπεδο του «Παύλου Μελά», η διαρκής και επικρεμάμενη απειλή του θανάτου και οι συχνές εκτελέσεις, δημιούργησαν στη συλλογική μνήμη μία εξαιρετικά απωθητική εικόνα για το εν λόγω στρατόπεδο. Και μόνο το άκουσμά του, δημιουργούσε σε όσους επρόκειτο να εγκλειστούν σʼ αυτό, τους χειρότερους συνειρμούς. Σʼ αυτό λοιπόν το στρατόπεδο οδηγήθηκαν εκατοντάδες συμπολίτες μας από την Επανομή, μετά το Μπλόκο της 7ης Αυγούστου 1944. Ας επιχειρήσει ο κάθε ένας από εμάς να φανταστεί το φόβο τους στο άκουσμα της μεταφοράς τους εκεί, σʼ έναν τόπο θανάτου και εξόντωσης. Ευτυχώς, από αυτήν την περιπέτεια, η Επανομή δεν θρήνησε θύματα», κατέληξε ο ιστορικός Θεοδόσης Τσιρώνης.
Ο δήμαρχος Θερμαϊκού Ι.Μαυρομάτης
Απευθύνοντας χαιρετισμό στην αρχή της εκδήλωσης ο δήμαρχος Θερμαϊκού κ. Γιάννης Μαυρομάτης, τη χαρακτήρισε ως «εξαιρετική» και ευχαρίστησε δημόσια τον Σπύρο Κουζινόπουλο «γιατί με τη δημοσιογραφική σου πέννα έψαξες, ντοκουμεντάρισες και κατέγραψες αληθινά γεγονότα που είναι πολύ σημαντικά για την περιοχή μας. Αφορούν τον τόπο μας, ακουμπούν τους ανθρώπους μας, σέβονται τις μνήμες, το παρελθόν, υπενθυμίζουν σε όλους εμάς μια παραδομένη ιστορική αλήθεια: Όταν κανείς παλεύει με την ψυχή του, όταν αγωνίζεται για το δίκαιο, την αξιοπρέπεια, την ελευθερία, όσο μεγάλα κι αν είναι τα εμπόδια, όσες θυσίες κιʼ αν απαιτηθούν, όπως αυτή των κατοίκων της Επανομής, αλλά και της Μηχανιώνας και της Περαίας και φυσικά όλων των Ελλήνων, όσος χρόνος κι αν περάσει, είναι βέβαιο ότι θα νικήσει».
Κλείνοντας το χαιρετισμό του ο δήμαρχος Θερμαϊκού, παρατήρησε ότι δυστυχώς οι άνθρωποι δεν διδάχτηκαν από τα τεράστια δεινά του πολέμου που προκάλεσαν ο φασισμός και ο ναζισμός με το πανάθλιο ξόδεμα ζωής χωρίς επιστροφή. «Δεν διδαχτήκαμε όσο έπρεπε από αυτό τον πόλεμο. Εκατοντάδες πόλεμοι ακολούθησαν, νέοι κυοφορούνται, κιʼ ακόμη τραγικότερο, το φάντασμα του νεοναζισμού πλανάται ξανά σε όλο τον κόσμο», είπε.
Η πρόεδρος του ΔΗΠΠΑΚΥΘ
Προλογίζοντας την εκδήλωση η πρόεδρος του ΔΗΠΠΑΚΥΘ Θερμαϊκού κ. Κατερίνα Χατζηχριστοφή σημείωσε ότι η καλλιέργεια της ιστορικής γνώσης είναι αναπόσπαστο στοιχείο της πολιτιστικής μας ταυτότητας. Η κριτική προσέγγιση της ιστορίας δίχως προκαταλήψεις, φανατισμούς και ιοεδεοληψίες. Καθώς η ιστορία δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά επηρεάζει και το παρόν.
Η χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου Επανομής
Το πρόγραμμα της εκδήλωσης, έκλεισε με την εμφάνιση της εκπληκτικής πολυάριθμης μεικτής χορωδίας του Πολιτιστικού Συλλόγου Επανομής, η οποία παρουσίασε με εκπληκτικό τρόπο, συνοδεία πιάνο, τρία τραγούδια από το «Άξιον Εστί» του μεγάλου μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.
